Có bao giờ bạn để ý rằng những người thông minh, sâu sắc nhất mà bạn từng biết dường như đang dần “biến mất” khỏi thế giới ồn ào này không?
Họ ít trả lời tin nhắn hơn, né tránh các cuộc tụ tập xã giao vô bổ, và thà ở nhà đọc một cuốn sách còn hơn là lao vào tranh luận về một cái drama nào đó đang nổi lềnh phềnh trên mạng xã hội.
Nếu bạn cũng đang cảm thấy một sự thôi thúc muốn lùi lại, muốn tìm kiếm sự tĩnh lặng giữa một thế giới dường như đã quên mất định nghĩa của từ này, thì bạn không cô đơn đâu.
Có một hiện tượng đang ngầm diễn ra: đó là sự rút lui của những người khôn ngoan.
Đây không phải là lần đầu tiên trong lịch sử loài người chuyện này xảy ra. Thời La Mã sụp đổ, các triết gia khắc kỷ và các nhà tư tưởng cũng đã chọn cách lui về các tu viện, các thư viện hẻo lánh. Họ không trốn chạy trách nhiệm mà rút lui để bảo vệ ngọn lửa của tri thức và sự tỉnh táo trong một thời đại mà sự man rợ và hỗn loạn lên ngôi.
Và hôm nay, chúng ta đang chứng kiến một phiên bản tương tự, nhưng nguy hiểm hơn, vì nó được khuếch đại bởi Công nghệ.
Cái bẫy của sự ồn ào và thuật toán
Chúng ta đang sống trong thời đại mà thông tin thì thừa mứa, nhưng trí tuệ thì lại thiếu hụt trầm trọng. Mạng xã hội và các thuật toán (algorithm) – những “vị lãnh chúa mới” mà tôi từng nhắc đến – không được thiết kế để tôn vinh sự thật hay sự sâu sắc. Chúng được thiết kế để tối ưu hóa sự tương tác (engagement).
Mà cái gì tạo ra tương tác tốt nhất? Sự phẫn nộ, cảm xúc bốc đồng và những nội dung hời hợt. Một câu nói vu vơ đầy khiêu khích trên Threads City có thể lan truyền nhanh hơn và mạnh hơn cả một công trình nghiên cứu chục năm.
Trong cái “rạp xiếc kỹ thuật số” này, những người có tư duy sâu sắc nhận ra rằng tiếng nói của họ không chỉ bị lờ đi, mà còn bị tấn công bởi những đám đông hung hãn – những người nhầm lẫn giữa thông tin và kiến thức, giữa ý kiến cá nhân và chân lý.
Rút lui để bảo toàn sự “sâu sắc”
Vậy nên, những người khôn ngoan chọn cách rút lui. Không phải vì họ kiêu ngạo, mà là một sự lựa chọn lý trí để bảo vệ sự toàn vẹn của trí tuệ.
Bạn không thể duy trì một tư duy sâu sắc (deep thinking) khi tâm trí liên tục bị xé nhỏ bởi những thông báo (notifications), những tranh cãi vô thưởng vô phạt. Tham gia vào cuộc chơi đó không chỉ lãng phí thời gian, mà còn là sự tự sát về mặt trí tuệ.
Nhưng có một nghịch lý tàn nhẫn ở đây: Xã hội càng phức tạp, chúng ta càng cần những bộ óc sâu sắc để giải quyết vấn đề. Nhưng xã hội (với sự tiếp tay của thuật toán) lại đang chủ động loại bỏ và làm nản lòng chính những bộ óc đó.
Kết quả là gì? Sân khấu nhường lại cho những kẻ cơ hội, những “chuyên gia” rởm và những nội dung rác.
Chúng ta đang đối mặt với một sự “chọn lọc tự nhiên ngược”: những phẩm chất giúp con người tiến hóa như sự tò mò, khả năng chiêm nghiệm, đang bị đào thải để nhường chỗ cho sự tiêu thụ nhanh và thỏa mãn tức thời.
Vậy chúng ta nên làm gì?
Nếu bạn nhận ra mình đang kẹt giữa hai dòng nước, một bên là nhu cầu rút lui để giữ cho mình được “lành lặn”, một bên là khao khát được cống hiến và chia sẻ?
Câu trả lời không đơn giản là chọn phe. Có lẽ, chúng ta cần một con đường thứ ba.
Thay vì cố gắng gào thét giữa một đám đông đang bịt tai, hãy xây dựng những “cộng đồng trí tuệ phân tán” (distributed networks of wisdom). Hãy tạo ra những không gian nhỏ, riêng tư, được chọn lọc kỹ càng – nơi mà sự sâu sắc được trân trọng. Đó có thể là một nhóm đọc sách, một cộng đồng nhỏ (micro-community), hay thậm chí là những cuộc trò chuyện chất lượng 1-1.
Công nghệ đã tạo ra vấn đề, nhưng cũng có thể là một phần của giải pháp nếu ta biết dùng đúng cách. Hãy dùng nó để kết nối trực tiếp với những người cùng tần số, bỏ qua sự trung gian của các thuật toán thao túng.
Sự rút lui của người khôn ngoan không phải là sự đầu hàng. Đó là một chiến lược để bảo tồn những giá trị cốt lõi, chờ đợi thời điểm mà thế giới sẵn sàng để lắng nghe trở lại.
Câu hỏi cuối cùng dành cho bạn là bạn sẽ chọn đứng về phía nào? Tiếp tục trôi dạt theo dòng chảy của sự hời hợt và giải trí rẻ tiền, hay bắt đầu xây dựng những “ốc đảo” cho riêng mình để nuôi dưỡng sự tỉnh thức?
Sự lựa chọn là ở bạn.